İNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ
Ö N S Ö Z
İnsanlık ailesinin bütün üyelerinde bulunan haysiyetin ve
bunların eşit ve devir kabul etmez haklarının tanınması hususunun, hürriyetin,
adaletin ve dünya barışının temeli olmasına, İnsan haklarının tanınmaması ve
hor görülmesinin insanlık vicdanını isyana sevkeden vahşiliklere sebep olmuş
bulunmasına, dehşetten ve yoksulluktan kurtulmuş insanların içinde söz ve
inanma hürriyetlerine sahip olacakları bir dünyanın kurulması en yüksek amaçları
olarak ilan edilmiş bulunmasına, İnsanın istibdat ve baskıya karşı son çare
olarak ayaklanmaya mecbur kalmaması için insan haklarının bir hukuk rejimi ile
korunması esaslı bir zaruret olmasına, Birleşmiş Milletler halklarının,
Andlaşmada, insanın ana haklarına, insan şahsının haysiyet ve değerine, erkek
ve kadınların eşitliğine olan imanlarını bir kere daha ilan etmiş olmalarına ve
sosyal ilerlemeği kolaylaştırmağa, daha geniş bir hürriyet içerisinde daha iyi
hayat şartları kurmağa karar verdiklerini beyan etmiş bulunmalarına, Üye
devletlerin, Birleşmiş Milletler Teşkilatı ile işbirliği ederek insan haklarına
ve ana hürriyetlerine bütün dünyaca gerçekten saygı gösterilmesinin teminini
taahhüt etmiş olmalarına, Bu haklar ve hürriyetlerin herkesçe aynı şekilde
anlaşılmasının yukarıdaki taahhüdün yerine getirilmesi için son derece önemli
bulunmasına göre; Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, İnsanlık topluluğunun bütün
fertleriyle uzuvlarının bu beyannameyi daima gözönünde tutarak öğretim ve
eğitim yoluyle bu haklar ve hürriyetlere saygıyı geliştirmeye, gittikçe artan
milli ve milletlerarası tedbirlerle gerek bizzat üye devletler ahalisi gerekse
bu devletlerin idaresi altındaki ülkeler ahalisi arasında bu hakların dünyaca
fiilen tanınmasını ve tatbik edilmesini sağlamaya gayret etmeleri için işbu
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesini ilan eder. ( * ) “İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca 10 Aralık 1948 günü kabul
edilmiştir. Bu Beyanname’nin Türkiye’de “Resmi Gazete ile yayımlanması ve
yayımdan sonra okullarda ve diğer eğitim müesseselerinde okutulması ve
yorumlanması”, ayrıca hakkında radyo ve gazetelerde münasip neşriyatta
bulunulması”, Bakanlar Kurulu’nun 6 Nisan 1949 tarihli toplantısında 3/9119
sayı ile kararlaştırılmıştır. Yukarıdaki metin, 27 Mayıs 1949 tarih ve 7217
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan resmi çeviridir.
Madde : 1
Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit
doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti
ile hareket etmelidirler.
Madde : 2
1- Herkes, ırk, renk, cins, dil, din, siyasi veya diğer
herhangi bir akide, milli veya içtimai menşe, servet, doğuş veya herhangi diğer
bir fark gözetilmeksizin işbu Beyannamede ilan olunan tekmil haklardan ve bütün
hürriyetlerden istifade edebilir.
2- Bundan başka, bağımsız memleket uyruğu olsun, vesayet
altında bulunan, gayri muhtar veya sair bir egemenlik kayıtlamasına tabi ülke
uyruğu olsun, bir şahıs hakkında, uyruğu bulunduğu memleket veya ülkenin
siyasi, hukuki veya milletlerarası statüsü bakımından hiçbir ayrılık
gözetilmeyecektir.
Madde : 3
Yaşamak, hürriyet ve kişi emniyeti her ferdin hakkıdır.
Madde : 4
Hiç kimse kölelik veya kulluk altında bulundurulamaz;
kölelik ve köle ticareti her türlü şekliyle yasaktır.
Madde : 5
Hiç kimse işkenceye,
zalimane, gayriinsani, haysiyet kırıcı cezalara veya muamelelere tabi
tutulamaz.
Madde : 6
Herkes her nerede olursa olsun hukuk kişiliğinin tanınması
hakkını haizdir.
Madde : 7
Kanun önünde herkes eşittir ve farksız olarak kanunun eşit
korumasından istifade hakkını haizdir. Herkesin işbu Beyannameye aykırı her
türlü ayırdedici muameleye karşı ve böyle bir ayırdedici muamele için yapılacak
her türlü kışkırtmaya karşı eşit korunma hakkı vardır. Madde : 8
Her şahsın kendine anayasa veya kanun ile tanınan ana
haklara aykırı muamelelere karşı fiilli netice verecek şekilde milli
mahkemelere müracaat hakkı vardır.
Madde : 9
Hiç kimse keyfi olarak tutulamaz, alıkonulamaz veya
sürülemez.
Madde : 10
Herkes, haklarının, vecibelerinin veya kendisine karşı cezai
mahiyette herhangi bir isnadın tespitinde, tam bir eşitlikte, dâvasının
bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından nasafetle açık olarak görülmesi
hakkına sahiptir.
Madde : 11
1- Bir suç işlemekten sanık herkes, savunması için kendisine
gerekli bütün tertibatın sağlanmış bulunduğu açık bir yargılama ile kanunen
suçlu olduğu tespit edilmedikçe mâsum sayılır.
2- Hiç kimse, işlendikleri sırada milli veya milletlerarası
hukuka göre suç teşkil etmeyen fiillerden veya ihmallerden ötürü mahkûm
edilemez. Bunun gibi, suçun işlendiği sırada uygulanan cezadan daha şiddetli
bir ceza verilemez.
Madde : 12
Hiç kimse özel hayatı, ailesi, meskeni veya yazışması
hususlarında keyfi karışmalara, şeref ve şöhretine karşı tecavüzlere maruz
kalamaz. Herkesin bu karışma ve tecavüzlere karşı kanun ile korunmaya hakkı
vardır.
Madde : 13
1- Herkes herhangi bir Devletin arazisi dâhilinde serbestçe
seyrüsefer ve ikamet eylemek hakkına haizdir.
2- Herkes, kendi memleketi de dahil olduğu halde, herhangi
bir memleketi terketmek ve memleketine dönmek hakkını haizdir.
Madde : 14
1- Herkes zulüm karşısında başka memleketlere iltica etmek
ve bu memleketler tarafından mülteci muamelesi görmek hakkını haizdir.
2- Bu hak, âdi bir cürüme veya Birleşmiş Milletler prensip
ve amaçlarına aykırı faaliyetlere gerçekten müstenit kovuşturmalar halinde
ileri sürülemez.
Madde : 15
1- Her ferdin bir vatandaşlığa hakkı vardır.
2- Hiç kimse keyfi olarak vatandaşlığından ve vatandaşlığını
değiştirmek hakkından mahrum edilemez.
Madde : 16
1- Evlilik çağına varan her erkek ve kadın, ırk, vatandaşlık
veya din bakımlarından hiçbir takyidata tabi olmaksızın evlenmek ve aile kurmak
hakkını haizdir.
2- Evlenme akdi ancak müstakbel eşlerin serbest ve tam
rızasıyla yapılır.
3- Aile, cemiyetin tabii ve temel unsurudur; cemiyet ve
Devlet tarafından korunmak hakkını haizdir.
Madde : 17
1- Her şahıs tek başına veya başkalariyle birlikte mal ve
mülk sahibi olmak hakkını haizdir.
2- Hiç kimse keyfi olarak mal ve mülkünden mahrum edilemez.
Madde : 18
Her şahsın, fikir, vicdan ve din hürriyetine hakkı vardır;
bu hak, din veya kanaat değiştirmek hürriyeti, dinini veya kanaatini tek başına
veya topluca, açık olarak veya özel surette, öğretim, tatbikat, ibadet ve
âyinlerle izhar etmek hürriyetini gerektirir.
Madde : 19
Her ferdin fikir ve ifade hürriyetine hakkı vardır. Bu hak
fikirlerinden ötürü rahatsız edilmemek, memleket sınırları mevzuubahis
olmaksızın malûmat ve fikirleri her vasıta ile aramak, elde etmek veya yaymak
hakkını gerektirir.
Madde : 20
1- Her şahıs muslihane toplanma ve dernek kurma ve derneğe
katılma serbestisine maliktir.
2- Hiç kimse bir derneğe mensup olmaya zorlanamaz.
Madde : 21
1- Her şahıs, doğrudan doğruya veya serbestçe seçilmiş
temsilciler vasıtasiyle, memleketinin kamu işleri yönetimine katılmak hakkını
haizdir.
2- Her şahıs memleketin kamu hizmetlerinden eşitlikte
faydalanma hakkını haizdir.
3- Halkın iradesi hükümet otoritesinin esasıdır; bu irade,
gizli şekilde veya serbestliği sağlayacak muadil bir usul ile cereyan edecek
genel ve eşit oy verme yoliyle yapılacak olan devri ve dürüst seçimlerle ifade
edilir.
Madde : 22
Her şahsın, cemiyetin
bir üyesi olmak itibariyle, sosyal güvenliğe hakkı vardır; haysiyeti için ve
şahsiyetinin serbestçe gelişmesi için zaruri olan ekonomik, sosyal ve kültürel
hakların milli gayret ve Milletlerarası işbirliği yoliyle ve her Devletin
teşkilatı ve kaynaklariyle mütenasip olarak gerçekleştirilmesine hakkı vardır.
Madde : 23
1- Her şahsın çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, âdil ve
elverişli çalışma şartlarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır.
2- Herkesin, hiçbir fark gözetilmeksizin, eşit çalışma
karşılığında eşit ücrete hakkı vardır.
3- Çalışan her kimsenin kendisine ve ailesine insanlık
haysiyetine uygun bir yaşayış sağlayan ve gerekirse her türlü sosyal koruma
vasıtalariyle de tamamlanan âdil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır.
4- Herkesin, menfaatlerinin korunması için sendikalar
kurmaya ve bunlara katılmaya hakkı vardır.
Madde : 24
Her şahsın dinlenmeye, eğlenmeye, bilhassa çalışma
müddetinin mâkul surette tahdidine ve muayyen devrelerde ücretli tatillere
hakkı vardır.
Madde - 25
1- Her şahsın, gerek kendisi gerekse ailesi için, yiyecek, giyim,
mesken, tıbbi bakım, gerekli sosyal hizmetler dahil olmak üzere sağlığı ve
refahını temin edecek uygun bir hayat seviyesine ve işsizlik, hastalık,
sakatlık, dulluk, ihtiyarlık veya geçim imkânlarından iradesi dışında mahrum
bırakacak diğer hallerde güvenliğe hakkı vardır.
2- Analık ve çocukluk özel ihtimam ve yardım görmek hakkını
haizdir. Bütün çocuklar, evlilik içinde veya dışında doğsunlar, aynı sosyal
korunmadan faydalanırlar.
Madde : 26
1- Her şahsın eğitime hakkı vardır. Eğitim parasızdır, hiç olmazsa
ilk ve temel eğitim safhalarında böyle olmalıdır. İlk eğitim mecburidir. Teknik
ve mesleki öğretimden herkes istifade edebilmelidir. Yüksek öğretim,
liyakatlerine göre herkese tam eşitlikte açık olmalıdır.
2- Eğitim insan şahsiyetinin tam gelişmesini ve insan
haklariyle ana hürriyetlere saygının kuvvetlenmesini istihdaf etmelidir. Bütün
milletler, ırk ve din grupları arasında anlayış, hoşgörürlük ve dostluğu teşvik
etmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışın idamesi yolundaki çalışmalarını
geliştirmelidir.
3- Ana baba, çocuklarına verilecek eğitim nev’ini tercihan
seçmek hakkını haizdirler.
Madde : 27
1- Herkes, topluluğun kültürel faaliyetine serbestçe
katılmak, güzel sanatları tatmak, ilim sahasındaki ilerleyişe iştirak etmek ve
bundan faydalanmak hakkını haizdir.
2- Herkes, sahibi bulunduğu her türlü ilim, edebiyat veya
sanat eserlerinden mütevellit mânevi ve maddi menfaatlerin korunmasına hakkı
vardır.
Madde : 28
Herkesin, işbu beyannamede derpiş edilen hak ve hürriyetlerin
tam tatbikini sağlayacak bir sosyal ve milletlerarası nizama hakkı vardır.
Madde : 29
1- Her şahsın, şahsiyetinin serbest ve tam gelişmesi ancak
içinde yaşamasıyla mümkün olan topluluğa karşı vecibeleri vardır.
2- Herkes, haklarını kullanmak ve hürriyetlerinden istifade
etmek hususunda, ancak kanun ile sırf başkalarının hak ve hürriyetlerinin
tanınmasını ve bunlara saygı gösterilmesini sağlamak maksadiyle ve demokratik
bir cemiyette ahlâk, nizam ve genel refahın muhik icaplarını karşılamak için,
tespit edilmiş kayıtlamalara tabidir.
3- Bu hak ve hürriyetler hiçbir veçhile Birleşmiş
Milletlerin amaç ve prensiplerine aykırı olarak kullanılamaz.
Madde : 30
İşbu Beyannamenin hiç bir hükmü içinde ilân olunan hak ve
hürriyetlerin bir Devlet, zümre veya fert tarafından yok edilmesini güden bir
faaliyete girişmeye veya bilfiil bunu işlemeye her hangi bir hak gerektirir
mahiyette yorumlanamaz.
